Katedra za snimanje i dizajn zvuka

 

KRATAK ISTORIJAT

 

Razvojem audio-vizuelnih, kao i elektronskih medija u drugoj polovini XX veka,  javlja se sve veća potreba za kreativnim zvučnim izražavanjem. Ekspanzija upotrebe zvuka u medijima otvara prostor sve većem broju adekvatno obrazovanih kadrova koji se bave kreiranjem zvuka. Ideja o školovanju visoko-obrazovanih snimatelja i dizajnera zvuka na našim prostorima rođena je polovinom sedamdesetih godina XX veka. Tada je formirana komisija u koju su ušli predstavnici Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu i tadašnje RTV Beograd. Predlog za osnivanje Katedre formiran je 1985. godine. Dve godine kasnije, ministarstvo prosvete Republike Srbije donosi odluku da profil "Diplomirani snimatelj zvuka" bude uvršten u šemu visoko-školskih profila. Međutim, početak školovanja snimatelja i dizajnera zvuka na Fakultetu bio je zbog administrativnih prepreka na duže vreme odložen.

Uprkos tome, potreba za odgovarajućim načinom snimanja, obrade i kreiranja zvuka nije mogla biti zaustavljena, tako da 1985. godine Rihard Merc, kao viši stručni saradnik, postaje prvi nastavnik na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu za predmet Snimanje i obrada zvuka studentima Katedri režije, montaže i kamere. Radeći na Fakultetu kao pedagog, a na RTV Beograd kao snimatelj i dizajner zvuka, profesor Merc spaja profesionalno i pedagoško iskustvo sagledavajući svu složenost poslova, i formira predlog za početno obrazovanje budućih snimatelja i dizajnera zvuka. U proleće 1996. godine, profesor Merc organizuje na FDU seminar za asistente snimatelja zvuka, koji u jesen iste godine prerasta u "Školu zvuka" sa dvanaest stručnih predmeta.

"Škola zvuka" je okupila potencijalne nastavnike i omogućila formiranje prvih nastavnih programa pojedinih predmeta. To je pomoglo da se reaktivira stara ideja i da se ubrzaju pripreme za otvaranje Katedre. Tadašnji Dekan FDU, prof. dr Ljiljana Mrkić-Popović, zajedno sa profesorom Rihardom Mercom prilazi pripremi i izradi nastavnog plana Katedre za snimanje i dizajn zvuka. Krajem marta 1997. godine Fakultet dobija načelnu saglasnost od Ministarstva prosvete za formiranje Katedre. Tokom narednih meseci na FDU i Univerzitetu umetnosti održani su brojni sastanci i sednice na kojima su razmatrane potrebe formiranja Katedre i predlozi nastavnog plana i programa. Već 21. avgusta 1997. godine, Ministarstvo prosvete Republike Srbije odobrava osnivanje Katedre za snimanje i obradu zvuka, koja uskoro menja naziv u Katedra za snimanje i dizajn zvuka. Tako FDU postaje prva univerzitetska četvorogodišnja škola za oblast snimanja i dizajna zvuka u jugoistočnoj Evropi.

Više od dvadeset godina nakon formiranja prve komisije, u kojoj učestvuje od samog početka, Rihard Merc postaje redovni profesor, osnivač i prvi šef Katedre za snimanje i dizajn zvuka.

U septembru 1997. godine održan je prijemni ispit za upis prve generacije studenata na koji se prijavilo 64 kandidata. Nakon tri kruga eliminacija, odabrano je 11 kandidata koji su formirali prvu generaciju studenata Katedre za snimanje i obradu zvuka.

U istoriji Katedre postoji nekoliko značajnih datuma:

 

1. oktobar 1997. godine: formalno je započela nastava na Katedri. Ovaj dan usvojen je kao dan Katedre za snimanje i dizajn zvuka.

28. jun 2001. godine: diplomirao je prvi student u istoriji Katedre, Dragutin Ćirković.

14. decembar 2001. godine: redovnom profesoru Rihardu Mercu, osnivaču Katedre za snimanje i dizajn zvuka, dodeljena je Velika plaketa Univerziteta umetnosti sa Poveljom, u znak priznanja za izuzetne zasluge i doprinos razvoju Univerziteta umetnosti i Fakulteta dramskih umetnosti.

15. septembar 2005. godine: magistrirala je Olivera Kristić, tada asistent, diplomirani student prve generacije Katedre za snimanje i dizajn zvuka.

18. mart 2011. godine: doktorirao je mr Zoran Maksimović, tada docent, diplomirani student prve generacije Katedre za snimanje i dizajn zvuka.

1. oktobar 2017. godine: Katedra obeležava 20 godina postojanja.

 

Dosadašnji šefovi Katedre za snimanje i dizajn zvuka (1997-2019): Rihard Merc, red. prof., Zoran Jerković, docent, Dragutin Ćirković, van.prof., Ljubiša Špegar, red. prof. i dr.um. Zoran Maksimović, red.prof.

 

AKTUELNA SITUACIJA

 

Dvadeset godina kasnije, statistika pokazuje izuzetan uspeh Katedre. Na studije Snimanja i dizajna zvuka konkurisalo je oko 2 hiljade kandidata, upisano je preko 200 studenata, od kojih je 50 završilo diplomske studije po starom, a još oko 100 studenata po novom nastavnom programu na osnovnim studijama. Osam od jedanaest naših nastavnika i saradnika diplomiralo je upravo na Katedri za snimanje i dizajn zvuka.

Nastavnici i saradnici Katedre za snimanje i dizajn zvuka postali su lideri kreativnog promišljanja u svojim oblastima, dokazani stručnjaci i profesionalci, čije su impozantne profesionalne karijere prožete uspešnom saradnjom sa najznačajnijim imenima domaće i internacionalne umetničke scene i potvrđene najprestižnijim nagradama iz oblasti zvuka na domaćim (Zlatna arena, Zlatna mimoza, Kristalna prizma, Zlatna medalja Beograda, Zlatni mikrofon, YUSTAT, FEDOR, TAKTONS...)  i internacionalnim festivalima (Prix Italia, Premio Ondas, Acustica International, nominacije EFA , nagradama na bijenalima i filmskim festivalima širom celog sveta)

Sa ponosom možemo istaći činjenicu da su studenti Katedre za snimanje i dizajn zvuka napravili prekretnicu u pristupu i odnosu prema zvuku u srpskoj kinematografiji, ali i u kinematografijama u regionu. Prve generacije studenata su izuzetnim zalaganjem i entuzijazmom, uz znanje i iskustvo koje su im prenosili prvi nastavnici Katedre, nošeni ljubavlju prema svojoj profesiji, po prvi put zvuk na srpskom filmu približili nivou i standardima savremenog evropskog i američkog filma. Taj entuzijazam se prelio i na sve studente narednih generacija koji danas svoje znanje uspešno primenjuju u gotovo svim zemljama regiona, ali i u mnogim kinematografijama zapada. Može se slobodno reći da je Katedra za snimanje i dizajn zvuka postala generator najkvalitetnijih kadrova i stožer kreativnog mišljenja iz oblasti zvuka u ovom delu Evrope. To se višestruko potvrdilo redovnim učešćem nastavnika i studenata Katedre na najprestižnijim internacionalnim stručnim skupovima kao što su "School of Sound" u Londonu, "International film-musik & sound design bienalle" u Bonu i "AES" konferencijama širom sveta.

Studenti Katedre za snimanje i dizajn zvuka su u protekloj deceniji osvojili praktično sve studentske i profesionalne esnafske nagrade na prostorima bivše Jugoslavije, ali i nekoliko značajnih evropskih i svetskih nagrada. U svim oblastima bavljenja zvukom oni pokazuju svoje znanje, kreativnost, veštinu i stručnost.

Ne treba zanemariti ulogu Katedre, njenih studenata a naročito diplomaca zaposlenih u struci, na način osmišljanja, razvijanja i realizacije zvuka na TV i radio stanicama, pozorištima i drugim produkcijskim kućama. Na svim medijima koji drže do kvaliteta, nesporno je prisutan vrlo izražen napredak u tretiranju zvuka tokom kompletnog produkcijskog postupka. Naši studenti i diplomirani dizajneri zvuka zauzimaju vodeća mesta i kao šefovi svojih sektora i istaknuti kreativci, oni svojim uticajem doprinose poboljšanju kvaliteta, uspostavljaju standarde i predstavljaju pokretačku snagu i nezaobilaznu kariku u kreiranju svih vrsta programa.

Danas je jasno da je snimatelj i dizajner zvuka umetničko zanimanje. Složenost građenja zvučne slike u filmskim, televizijskim, pozorišnim i radiofonskim delima iziskuje ozbiljno poznavanje dramaturgije zvuka, visoku kreativnost i estetičnost, dobar sluh i osećaj za ritam. Diplomirani snimatelj i dizajner zvuka je umetnik u oblasti snimanja, dizajna i realizacije zvuka u medijima. Aktivno obavlja umetničku praksu - dizajn zvuka, stvarajući zvučnu sliku u skladu sa dramaturškim i stilskim zahtevima postavljenog zadatka. Ima proveren i odnegovan sluh kao i izraženu muzičku pismenost. Poznavalac je karakteristika govornog aparata, muzičkih instrumenata i njihovih akustičkih osobina. Može veoma uspešno da koristi tehničke mogućnosti složenih audio-sistema i da vlada novim tehnologijama. Detaljno je upućen u prirodu audiovizuelnih izražajnih sredstava u okviru filma, televizije, radija, pozorišta kao i novih interaktivnih medija.

Snimatelji i dizajneri zvuka prisutni su u svim medijima: radio i TV stanicama, u muzičkim i produkcionim studijima, zapošljavaju ih filmske produkcione kuće, pozorišta, firme koje se bave organizacijom scenskih i scensko-muzičkih događaja. Našli su mesto i u oblasti multimedija i interaktivnih medija, gde posebno mesto zauzima proizvodnja video-igara.

 

ORGANIZACIJA NASTAVE

 

Osnovne akademske studije na Katedri za snimanje i dizajn zvuka traju četiri godine        (8 semestara).

Za upis na osnovne studije kandidati polažu ispit za proveru sklonosti i sposobnosti, koji se sastoji iz četiri eliminatorna dela. Prvi deo predstavlja rešavanje testa iz oblasti opšte kulture, filma, televizije, radija, pozorišta, muzike i audio-tehnike. Drugi deo ispita predstavlja provera muzikalnosti i pisana analiza zvučne slike filmskog inserta. U trećem delu se proveravaju sposobnosti raspoznavanja zvuka, kao i predznanja iz oblasti audio-tehnike i računara. Finalni krug podrazumeva proveru kreativnih potencijala kandidata za postavljanje odnosa zvučnih sredstava u jednostavnom muzičkom i dramskom sadržaju, analizu obaveznog priloženog praktičnog rada i opšti intervju sa kandidatom kako bi se proverile sklonosti, interesovanja kandidata, osobine ličnosti i sl.

Nastava na Katedri za snimanje i dizajn zvuka je organizovana za oba odseka Fakulteta dramskih umetnosti: Filmsko - televizijski, kao  i Pozorišni i radio odsek. Na studijama postoje četiri glavna, umetnička predmeta: Snimanje zvuka, Snimanje i dizajn zvuka za film i televiziju, Snimanje i dizajn zvuka za pozorište i radio i Snimanje muzike.

 

Na prvoj godini osnovnih studija, u okviru predmeta Snimanje zvuka, studenti se upoznaju sa bazičnim principima postavke mikrofona za snimanje govora, zvučnih efekata, ambijentalnog zvuka, kao i osnovnim principima rada sa audio-uređajima. Pored toga, studenti stiču praksu baveći se mikromanskim radom na zajedničkim vežbama sa studentima ostalih Katedri na Fakultetu dramskih umetnosti, i pripremaju se za složenije snimateljske zahvate u narednim godinama studija.

 

Na drugoj godini, u okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za FTV 1 i 2, studenti stiču osnovna znanja iz oblasti snimanja zvuka na terenu i u studiju u različitim oblicima filmskog i televizijskog stvaralaštva. Tokom ove godine studija, u okviru zajedničkih vežbi Filmsko-televizijskog smera, naši studenti predstavljaju vođe ekipe za snimanje zvuka.

U okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za PiR 1 i 2, studenti stiču osnovna znanja o pripremi i realizaciji različitih vrsta radijskog programa, a po sopstvenoj ideji realizuju zvučnu sliku jednostavnog radijskog sadržaja.

 

Na trećoj godini, u okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za FTV 3 i 4, studenti dobijaju uvid u postprodukciju zvuka na filmu i televiziji. Bave se principima post-sinhronog snimanja govora i zvučnih efekata, osnovnim principima montaže i miksovanja zvuka, kao i realizacijom složenijih TV programa.

Nastava na predmetu Snimanje muzike 1 i 2, studentima pruža osnovna znanja o postavci mikrofona za različite muzičke instrumente, kao i o principima snimanja različitih žanrova muzike.

U okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za PiR 3 i 4, studenti stiču uvid u principe dizajniranja scenskog zvuka, realizacije pozorišnih predstava, specifičnosti direktnog miksovanja zvuka tokom odigravanja scenskih događaja, te mogućnostima kreiranja zvuka u takvim uslovima.

 

Na četvrtoj godini, u okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za FTV 5 i 6, studenti proširuju stečena znanja o postprodukciji zvuka za film, unapređuju principe miksovanja zvuka, upoznaju se sa formatima za višekanalnu reprodukciju zvuka u medijima, kao i osobenostima postprodukcije zvuka u odgovarajućem formatu.

Predmet Snimanje muzike 3 i 4, studentima daje smernice za postupak miksovanja muzike različitih žanrova, pokazuje osobenosti i različitosti pristupa obradi zvuka kod muzičkih formi, te načine priprema materijala za masterovanje u odgovarajućim formatima zvuka.

Program predmata Snimanje i dizajn zvuka za PiR 5 i 6 bavi se radio-dramom kao najsloženijim oblikom radiofonskog izraza, kreativnim aspektima primene zvuka, namenskom upotrebom zvučnih izražajnih sredstava i njihovom primenom u modernom radiofonskom i teatarskom stvaralaštvu.

 

Pored glavnih, postoje i predmeti: Montaža zvuka, Osnovi notnog pisma, Muzički instrumenti,  Primenjena muzika, Audio uređaji i sistemi, Akustika i Osnove audio-tehnike. Studenti Katedre za snimanje i dizajn zvuka takođe slušaju niz obaveznih i izbornih teorijskih i stručno-umetničkih predmeta sa studentima ostalih Katedri na Fakultetu dramskih umetnosti. Cilj svih ovih predmeta je da studentima pruže osnovna predznanja u jednom širem smislu, da ih pripreme za što bolje ovladavanje veštinama u svojoj struci, ali i da im pomognu da prošire načine kreativnog razmišljanja u postupku dizajniranja zvuka.

Polaganjem svih ispita na osnovnim akademskim studijama, studenti stiču akademski naziv: Diplomirani dramski i audiovizuelni umetnik - Snimatelj i dizajner zvuka.

Za prijem na Master studije, potrebno je prethodno završiti umetničke osnovne akademske studije. Potom se polaže prijemni ispit, koji se sastoji od prezentovanja samostalnog autorskog rada iz oblasti dizajna zvuka, realizovanja praktičnog rada na samom ispitu, kao i razgovora sa kandidatom, te provere njegovih umetničkih potencijala.

 Na diplomskom jednogodišnjem - Master nastavnom programu, u okviru predmeta Snimanje i dizajn zvuka za FTV 7 i 8, studenti usavršavaju svoja znanja iz oblasti snimanja i postprodukcije zvuka za najsloženije filmske i televizijske strukture. Na predmetu Snimanje i dizajn zvuka za PiR 7 i 8, izučavaju se visoko-estetizovani oblici radijskog stvaralaštva kao što je "musique concrete", ali i  najsloženiji oblici scenskog zvučnog dizajna i ozvučavanja spektakla. Pored ovih, postoje i umetnički predmeti:  Snimanje klasične muzike, Snimanje popularne muzike i Dizajn zvuka u multimedijima; kao i  izborni teorijsko-umetnički predmeti i teorijsko-metodološki predmeti koji su obavezan deo Master studijskog programa.

Težište nastave je pre svega potpuno kreativan rad u audio-vizuelnim formama, sposobnost davanja "ličnog pečata" u zvučnom izrazu i razvijanje osećaja za upotrebu noviteta u zvučnoj slici, kao i stvaranje osnove za bavljenje teorijskim i praktičnim radom na višim nivoima studija. 

Polaganjem svih ispita i odbranom završnog (master) Diplomskog rada, studenti stiču naziv:  Master dramski i audiovizuelni umetnik - Snimatelj i dizajner zvuka

Dizajn zvuka se izučava u okviru Doktorskih umetničkih studija u dramskim i audio-vizuelnim umetnostima na Fakultetu dramskih umetnosti kroz premete Dizajn zvuka 1, 2 i 3. Nastavni program obuhvata izučavanje fenomena percepcije i psihologije zvuka, odnosa zvuk-prostor i zvuk-slika, kao i kritičko preispitivanje upotrebe zvuka kao izražajnog sredstva u medijima.

Studenti izborom predmeta Dizajn zvuka kao glavnog, mogu svoj doktorski umetnički projekat da rade iz oblasti dizajna zvuka.

Polaganjem svih ispita i odbranom doktorskog umetničkog projekta, studenti stiču akademski naziv Doktor dramskih i audio-vizuelnih umetnosti, i mogućnost da školovanje nastave na post-doktorskim umetničkim studijama.

Zaokružujući petnaestogodišnji period, od osnivanja Katedre za snimanje i dizajn zvuka do danas, sa zadovoljstvom možemo konstatovati da mogućnost izučavanja umetnosti dizajniranja zvuka na ovako visokom nivou predstavlja krunu i ishodište dugogodišnje borbe da se ovoj umetničkoj disciplini u akademskom svetu da mesto koje odavno zaslužuje.

 

NASTAVNICI I SARADNICI

 

Prve generacije studenata su izveli sledeći nastavnici i saradnici Katedre za snimanje i dizajn zvuka: Rihard Merc, red. prof. (Snimanje zvuka, Snimanje i dizajn zvuka za FTV), Ljubiša Špegar, red.prof. (Snimanje i dizajn zvuka za FTV), Đuro Sanader, docent (Snimanje zvuka, Dizajn scenskog zvuka), Zoran Jerković, docent (Snimanje i dizajn zvuka za radio), Petar Marić, viši stručni saradnik (Dizajn scenskog zvuka), Svetolik Zajc, van.prof. (Montaža zvuka), Đorđe Petrović, viši stručni saradnik FMU (Snimanje muzike), dr Miomir Mijić, van.prof. ETF (Akustika, Osnove audio-tehnike), Miloš Gavanski, viši stručni saradnik (Audio uređaji i sistemi), Rajko Maksimović, red. prof. FMU (Muzički instrumenti, Osnovi notnog pisma), Zoran Simjanović, red. prof. (Primenjena muzika) i Nikola Lorencin, red.prof. (Režija zvuka).

Kroz 22 godine postojanja Katedre, kao nastavnici i saradnici su bili angažovani: Zoran Filipović, viši stručni saradnik (Osnovi snimanja i dizajna zvuka za FTV), mr  Olivera Kristić-Gračanin, asistent (Dizajn scenskog zvuka), Velibor Hajduković, viši stručni saradnik (Snimanje i dizajn zvuka za FTV), Zoran Marinković, stručni saradnik (Snimanje i dizajn zvuka za radio, Snimanje muzike), Ljubinko Gordić, stručni saradnik (Snimanje muzike), Aleksandar Protić, demonstrator (Montaža zvuka), Aleksandar Perišić-Spasić, demonstrator (Montaža zvuka), Dora Filipović, demonstrator (Montaža zvuka, Snimanje i dizajn zvuka za PiR) i Draško Adžić, stručni saradnik (Primenjena muzika, Muzički instrumenti, Osnovi notnog pisma).

Danas, nastavni kadar Katedre za snimanje i dizajn zvuka čine: Ljubiša Špegar, red.prof. (Snimanje i dizajn zvuka za FTV, Dizajn zvuka za duge forme), dr Boris Despot, red.prof. (Primenjena muzika, Muzički instrumenti, Osnovi notnog pisma,), dr Miomir Mijić, red.prof. ETF (Akustika, Osnovi audio tehnike), Dragutin Ćirković, red.prof. (Snimanje zvuka, Osnove snimanja zvuka), Nikola Kokotović, red.prof (Snimanje i dizajn zvuka za FTV, Audio uređaji i sistemi), dr.um. Zoran Maksimović, red.prof. (Snimanje i dizajn zvuka za FTV, Osnove postprodukcije zvuka, Dizajn zvuka), Dejan Pejović, van.prof (Snimanje muzike, Muzička produkcija, Kreativna muzička produkcija), Ognjen Popić, van.prof (Montaža zvuka, Osnove montaže zvuka, Snimanje i dizajn zvuka za FTV),  dr.um. Slobodan Stanković, van.prof (Snimanje i dizajn zvuka za PiR, Osnove snimanja i dizajna zvuka za radio), dr.um. Dobrivoje Milijanović, van.prof. (Snimanje i dizajn zvuka za PiR, Dizajn zvuka za multimedije), Dino Dolničar, docent (Snimanje muzike, Muzička produkcija, Snimanje i dizajn zvuka za FTV), Pavle Dinulović, docent, i saradnici u nastavi: Slobodan Mihajlović i Sanja Đuričić.