Katedra za pozorišnu režiju
Pozorišna režija postoji od osnivanja Pozorišne akademije u Beogradu, 1948/49. godine. Tada su postojali jedino odseci za režiju i glumu i na njima je utemeljena struktura nastave i njen dalji razvoj. Režija je od početka kao glavni ili matični predmet, obuhvatala pretežno ili isključivo pozorišno umeće. Od 1967. godine, kada dolazi do razvoja i potpunog razdvajanja studijskih grupa i katedri, samostalno funkcioniše kao Katedra za pozorišnu i radio režiju, sa nastavnom orijentacijom, koja je, uz izvesne modifikacije i osavremenjivanja, zadržana i do danas i prati najznačajnije svetske umetničke škole i pozorišne prakse. Od 2022. godine katedra transformiše drugi glavni predmet Radio režija u svestraniji oblik Režija kroz medije prateći tako savremene umetničke tokove i razvoj medija, a sa tom izmenom menja naziv u Katedra za pozorišnu režiju.
Danas je program Katedre za pozorišnu režiju zasnovan na umetničkoj praksi u kojoj studenti razvijaju umeće pozorišne režije kroz glavne umetničke predmete kao što su: Pozorišna režija, Režija kroz medije, Scenografija, Kostimografija, Radio režija i mnogi drugi obavezni ili izborni umetnički, društveno-humanistički i teorijski predmeti. Na ovaj način studenti stiču praktična umeća i teorijska znanja iz oblasti pozorišne režije i vladaju širokim dijapazonom veština neophodnih za kreaciju i realizaciju predstava (dramsko pozorište, opera, mjuzikl, balet, lutkarsko pozorište, pozorište za decu i mlade, savremene forme), radio drama, kao i različitih umetničko - performativnih oblika (site-specific, imerzivno pozorište, performansi, koncerti i sl), istraživačkih projekata i radionica, kulturno-umetničkih programa i repertoara.
Tokom osnovnih studija studenti savladavaju osnovne i složene elemente pozorišne režije i pozorišnog čina, koji su zasnovani na strukturi radnje i dramskog sukoba, rediteljskoj analizi dramskog teksta, studiji i postavci scenskog lika, radu sa glumcem, razvoju, oblikovanju i kreaciji žanra i stila, interakciji i sintezi svih činilaca, kontekstualizaciji i definisanju koncepta, kompoziciji celine i strukturi celovečernje predstave. Ovi fenomeni se tokom studija ispituju prvo u okviru malih scenskih celina, uz elementarne scenske zahteve, a zatim u sve složenijim dramskim postavkama koje su utemeljene na klasičnim i savremenim pozorišnim praksama. Kroz umetničku saradnju sa autorskim timom (glumcima, dramaturgom, scenografom, kostimografom, kompozitorom, koreografom, dizajnerom svetla, zvuka i sl) studenti uče da osmisle, artikulišu i realizuju rediteljski koncept kroz različite kompleksne umetničke oblasti i discipline u homogenu autentičnu strukturu i celinu i kreiraju jedinstveno umetničko delo - pozorišnu predstavu.
Na master i doktorskim studijama nastava usmerava studente ka istraživanju i realizaciji složenih, inovativnih, žanrovski specifičnih oblika pozorišta, režiji zvuka i drugih medija. Studenti dobijaju široku mogućnost izbornih predmeta, kao i mogućnost izbora mentora za glavni predmet - završni projekat.
Ispitne predstave studenata Pozorišne režije izvode se u vežbaonicama, na sceni "Mata Milošević" ili ambijentalnim prostorima u zgradi i oko Fakulteta dramskih umetnosti, ali i u mnogim profesionalnim pozorištima u Beogradu i Srbiji, kao i van Srbije, a ponekad i u drugim, vaninstitucionalnim i alternativnim prostorima.
Program Katedre za Pozorišnu režiju koncepiran je tako da kod studenata razvija stvaralački potencijal, slobodan istraživački autentičan i inovativan pristup umetničkom radu, analitičko-kritičko mišljenje, kroz umetnička i teorijska znanja, sposobnost, veštine i profesionalnu etiku. Glavni umetnički predmeti kod studenata pozorišne režije razvijaju umetničke i liderske veštine, znanja i sposobnost da kreativno osmišljavaju, vode i realizuju umetničko delo unutar grupnog rada, kao i da koordiniraju i usmeravaju kreativni potencijal unutar umetničkih timova, kulturno – umetničkih programa i institucija kulture.
Nastavni kadar Katedre za pozorišnu režiju danas čine: profesor emeritus Svetozar Rapajić, Egon Savin, red. prof, Ivana Vujić, red. prof, Alisa Stojanović, red. prof, Dušan Petrović, red. prof, dr um. Darijan Mihajlović, red. prof, Kokan Mladenović, vanr. prof, Aleksandar Denić, vanr. prof, dr um. Snežana Trišć, vanr. prof, dr um. Tara Manić, doc, Ana Grigorović, stručna saradnica i Patrik Lazić, stručni saradnik.
Od njenog osnivanja na Katedri za pozorišnu i radio režiju bili su angažovani profesori: Hugo Klajn, Bojan Stupica, Josip Kulundžić, Vjekoslav Afrić, Milenko Šerban, Miroslav Belović, Borjana Prodanović, Dimitrije Đurković, Dejan Mijač, Ljubomir Draškić, Sergije Harašić, Mira Trailović, Darko Tatić, Živorad Kukić, Miodrag Tabački, Slavenko Saletović, Nikola Jevtić, Branislava Stefanović.
Katedra za pozorišnu režiju svake godine dodeljuje nagradu "Dr Hugo Klajn" koja je ustanovljena 1983. godine i nosi ime jednog od najznačajnijih profesora Fakulteta dramskih umetnosti. Nagrada predstavlja najveće priznanje koje Katedra za pozorišnu režiju daje najboljim studentima, a laureati su danas relevantna i značjna imena umetničke scene.
Istorijat Katedre za pozorišnu režiju
Kada je 1948/49. osnovana beogradska Pozorišna akademija, postojali su jedino odseci za glumu i režiju. Na njima su kao prvi profesori bili okupljeni izuzetni stvaraoci i ličnosti koje i danas smatramo velikanima iz oblasti pozorišne umetnosti. Iako su najčešće bili bez formalnog akademskog pozorišnog obrazovanja, jer ono ranije kod nas nije ni postojalo, oni su sa sobom nosili ogromno umetničko iskustvo, široko i svestrano lično obrazovanje, neosporni umetnički autoritet i harizmu. Iako su ovi profesori imali drugačiji pogled na pozorište, kao i različita idejna polazišta i estetska opredeljenja to ih nije sprečavalo da se nastava izvodi u nekoj vrsti koegzistencije različitosti, uz pronalaženje zajedničkih konstanti, što je karakterisalo i ceo kasniji razvoj Akademije, odnosno Fakulteta dramskih umetnosti.
Ono što je objedinjavalo sve nijanse pristupa pozorišnoj pedagogiji bila je usmerenost na analizu i razvoj strukture umetničkog pozorišnog dela i procesa njegovog stvaranja, odnosno tokovima analize i sinteze praktičnog umetničkog čina. Razumevanje dramske strukture i njena osvešćena primena u stvaranju umetničkog scensog dela postalre su temelj beogradske škole pozorišne režije. Ovakvo određenje se može primeniti pre svega na njene začetnike, profesore dr Huga Klajna i Josipa Kulundžića.
Iako je posle priključenja Visoke filmske škole Pozorišnoj akademiji postojala pretpostavka da će filmska nastava naći svoje mesto uz već konstituisane pozorišne predmete, to se nije dogodilo. Režija, kao glavni ili matični predmet, ipak je obuhvatala, u početku pretežno, a zatim i isključivo, pozorišnu dimenziju. Kontinuirana nastava filmskih predmeta obnovljena je 1961. godine. Tada je stvoren sistem u kome je nastava režije bila usmerena na sva četiri medija – pozorište, film, radio i televiziju, s tim što se posle druge godine vršilo usmeravanje na pozorišni, ili na filmsko-televizijski smer. Ovakvo organizovanje nastave zadržano je do 1967. godine, kada dolazi do potpunog razdvajanja studijskih grupa i katedri, pa otada funkcioniše i katedra za Pozorišnu i radio režiju, sa nastavnom orijentacijom, koja je, uz izvesne modifikacije i osavremenjivanja, zadržana i do danas.
Prilikom osnivanja Akademije 1948. godine, prvi profesori režije bili su dr Hugo Klajn (do 1970. godine) i Bojan Stupica, koji je u nastavi proveo samo oko godinu dana. Sledeću klasu režije preuzeo je Josip Kulundžić (predavao režiju do 1957. godine), koji je kasnije predavao Glumu, a zatim je osnovao i koncipirao nastavu Dramaturgije (do 1968. godine). Njima će se, posle fuzije sa Visokom filmskom školom 1952. godine, pridružiti Vjekoslav Afrić (do 1973. godine). Scenografiju, kao jedan od najvažnijih predmeta u studijskom programu režije, predavao je Milenko Šerban (do 1972. godine).
Svest o strukturi i sistemu interakcije bila je linija vodilja, koja se prenosila i na drugu generaciju nastavnika Pozorišne režije: Miroslava Belovića (1948–1956. na katedri za Glumu, a od 1970 do 1993. na katedri za Pozorišnu režiju), Borjanu Prodanović (1961–1994.), Dimitrija Đurkovića (1969–1991), Dejana Mijača (1974–1998), Ljubomira Draškića (1996–2002). Pozorišnu režiju kao glavni predmet predavali su i profesor emeritus Svetozar Rapajić (na FDU od 1971), kao i profesori Slavenko Saletović (1974–2016) i Nikola Jevtić (1980–2013).
Nastavu Osnova pozorišne režije, na grupama za Dramaturgiju i za Organizaciju, u početku je vodio dr Hugo Klajn, a zatim profesori Seržije Harašić (1960–2000.), Svetozar Rapajić (2000–2009.) i Slavenko Saletović (2009–2012.) na Katedri za menadžment i produkciju pozorišta, radija i kulture, kao i na katedrama Dramaturgije, Glume i Snimanja i dizajna zvuka.
Radio režija je uvedena 1964. godine i ubrzo je postala drugi matični predmet na katedri. Nastavu je vodila Mira Trailović (do 1976), a zatim Darko Tatić (1976–2001) i Branislava Stefanović (1999–2022).
Posle profesora Milenka Šerbana nastavu Scenografije preuzeo je Živorad Kukić (1972–1977), a potom je profesor Miodrag Tabački (od 1978. do 2014) izvodio nastavu predmeta Scenografija i kostimografija. Godine 2015. gostujući predavač na ovom predmetu, bila je Milica Bajić Đurov, vanr. prof. Od 2015. do 2021. nastavu na ovom predmetu vodila je docentkinja Jelisaveta Tatić Čuturilo.
Asistenti i docenti na predmetu Pozorišna režija bili su i Vida Ognjenović (1975–1979); Jagoš Marković (1994–2002); Stevan Bodroža (2003–2011); Ana Đorđević (2011–2014); Igor Vuk Torbica (od 2014–2017), Filip Grinvald (2009–2020) i Ana Tomić (2019–2024), kao i saradnica Milica Bajić Đurov (2015) i docentkinja Jelisaveta Tatić Čuturilo (2015–2021) na predmetu Scenografija i kostimografija.
Katedra danas
Danas je studijski program Katedre za pozorišnu režiju utemeljen na predmetima koje predaju profesori naše katedre. To su imena i ličnosti koje ostavljaju neizbrisiv trag i doprinos pozorišnoj umetnosti u zemlji, regionu i svetu.
Predmeti su osmišljeni tako da umetnička praksa i teorijska znanja iz oblasti pozorišne režije kod studenata razvijaju sve potrebne veštine, umeća i znanja za profesionalan rad u pozorištu. Studije prate najvažnije svetske tokove u pozorišnoj umetnosti, kulturi i društvu ali se oslanjaju na individualan pristup u radu sa studentima, umetničko-istraživački proces rada, i podstiču studente da pronalaze autentičan pozorišni izraz.
Nastavni program Katedre za pozorišnu režiju:
Profesor emeritus Svetozar Rapajić (na FDU od 1971.) vodi predmet Pozorišna režija na Doktorskim umetničkim studijama.
Pozorišnu režiju, kao glavni predmet na našoj Katedri na osnovnim, master i doktorskim studijama predaju:
redovni profesori: Egon Savin (od 1979), Ivana Vujić (od 1990), Alisa Stojanović (od 1994), Dušan Petrović (od 1994) i Darijan Mihalović (od 2001),
vanredni profesori: Snežana Trišić (od 2015) i Kokan Mladenović (od 2020),
docenti: Tara Manić (od 2017),
stručni saradnici: Ana Grigorović (od 2023) i Patrik Lazić (od 2025).
Režiju kroz medije, kao drugi glavni predmet na Katedri za pozorišnu režiju, predaje redovni profesor Darijan Mihajlović (od 2001).
Nastavu predmeta Scenografija i kostimografija vodi Aleksandar Denić, vanr. prof. (od 2021. godine).
Predmet Osnove radio režije za studente Katedre za snimanje i dizajn zvuka, kao i predmet Osnove pozorišne režije za studente Katedre za Dramaturgiju, predaje vanredni profesor Darijan Mihajlović.
Redovna profesorka Ivana Vujić na Master studijama predaje izborni predmet Rediteljski sistemi 20. i 21. veka.
Profesori Katedre za pozorišnu režiju iniciraju i realizuju gostujuća predavanja velikih pozorišnih reditelja i umetnika poput Franka Kastrofa, Dragana Živadinova, Kristijana Popeskua, i drugih.
Studijski program Katedre za pozorišnu režiju obuhvata i obavezne predmete na svim nivoima studija koje dolaze sa drugih katedara poput predmeta: Osnove filmske režije, Osnove pozorišne i radio dramaturgije, Scenski govor, Scenski pokret, Istorija svetskog pozorišta i drame, Istorija umetnosti, Psihologija, Strani jezik, Osnove dizajna zvuka za scenske događaje, Istorija filma, Teorija kulture, Estetika, Digitalni mediji, Psihologija umetnosti.
Studijski program upotpunjen je raznovrsnim izbornim predmetima na svim nivoima studija poput predmeta: Istorija južnoslovenskog pozorišta i drame, Režija dokumentarnog filma, Mediji masovnih komunikacija, Pozorišna produkcija, Autorsko pravo, Fotografska slika, Primenjena muzika, Osnove scenske borbe, Osnove scenske akrobatike, Poetike digitalnih umetnosti, Scenske igre, Kinematografska slika, Osnove dramaturgije transmedijske adaptacije teksta, Pisanje za izvedbu, Međunarodni kulturni odnosi, Montaža alternativnih filmskih formi, Savremeni rediteljski izraz, Teorija komunikacije.
Profesori drugih katedara koji učestvuju u radu i programu Katedre za pozorišnu režiju značajni su stvaraoci i pregaoci umetničke i kulturne scene u Srbiji i svetu.
Studio-laboratorija izvođačkih umetnosti | FDU osnovana je 2012. godine na inisijativu Ivane Vujić, redovne profesorke Katedre za pozorišnu režiju sa ciljem da podstakne povezivanje teorije i prakse izvođačkih umetnosti, istraživački rad, kao i interkulturalnu i međusektorsku saradnju u oblasti izvođačkih umetnosti.
Budućnost katedre za pozorišnu režiju
Ispitne, diplomske i master predstave naših studenata izvođene su na scenama svih najznačajnijih pozorišta u Srbiji poput Narodnog pozorišta u Beogradu, Jugoslovenskog dramskog pozorišta, Ateljea 212, Beogradskog dramskog pozorišta, Bitefa, Srpskog narodnog pozorišta, Ujvideki szinhaz-a, Narodnog pozorišta u Nišu i mnogih drugih. Osim značajnih istraživačkih i umetničkih dometa u rediteljskom radu u pozorištu i drugim medijima, naši bivši studenti vrlo brzo nakon studija zauzimaju rukovodeće pozicije najznačajnijih institucionalnih i nezavisnih pozorišta i projekata. Mnogi od njih kao upravnici ili umetnički direktori, savetnici i sl. na taj način učestvuju u kreiranju i profilisanju repertoara, umetničkih praksi i šireg kulturnog miljea.
Tokom poslednje decenije, studenti Katedre za Pozorišnu režiju sa ispitnim predstavama učestvovali su na izuzetno velikom broju međunarodnih takmičarskih festivala, smotri, radionica i seminara širom Evrope. Na ovaj način Katedra za pozorišnu režiju uspostavlja kontinuiranu saradnju sa pozorišnim fakultetima i institucijama iz celog sveta.
Neki od takmičarskih festivala na kojima su naši studenti ostvarili zapažene uspehe su sledeći: „Setkání / Encounter" festival (Brno / Češka), „Augenblick Mal!" – Theater for Young audiences (Berlin / Nemačka), Meždunarodnый Studenčeskiй Festivalь VGIK (Moskva / Rusija), 70e Avignon Off, part de Festival d'Avignon (Avinjon / Francuska), ITs INSTED Festival (Amsterdam / Holandija), 17th International Student's Theatre Forum (Vilnjus / Litvanija), 9th TACT International Theatre Festival (Trst / Italija), International Network for Students in Theatre Directing (Madrid / Španija), 8th Creative Forum for Independent Theater Groups (Aleksandrija / Egipat), „Via Pontica" festival (Balčik / Bugarska), Festival ArtOkraina (Sankt Peterburg / Rusija), Meždunarodnый tTTeatralьnый festivalь sovremennoй dramaturgii „Kolяda-plays" (Jekaterinburg / Rusija), TNT - Theater Networking Talents - Festivalul International al Tinerilor Regizori (Krajova / Rumunija), Festival International de Théâtre Francophone pour l'étudiants (Poznanj / Poljska), Festival Théâtre universitaire de Franche-Comté (Bezanson / Francuska), Festival Civic School of Theater Paolo Grassi (Milano / Italija), F.A.C.T. - Színház- és Filmművészeti Egyetem nemzetközi fesztiválja (Budimpešta / Mađarska), 3rd International Theater Lab (Hovden / Norveška), International Theater Schools Festival (Bukurešt / Rumunija), International Directors Seminar of ASSITEJ (Frankfurt na Majni / Nemačka), 5th Biennial of Theatres for Children and Young People (Kapošvar / Mađarska), International Theater school Festival (Sučeava / Rumunija), Teatralny Kufar International Festival of Student and Youth Theatres (Minsk / Belorusija).
Pored navedenih festivala, studenti Katedre za Pozorišnu režiju učestvovali su i na najrelevantnijim festivalima u Srbiji i regionu, među kojima su: IMPULS festival u Novom Sadu, „Nušićevi dani" u Smederevu, Jesenji pozorišni Kustendorf festival na Mećavniku, Festival profesionalnih pozorišnih trupa i nezavisnih produkcija - BAŠTeAtar u Kragujevcu, „Pozorje mladih" u okviru Sterijinog pozorja u Novom Sadu, „Teatar u tvrđavi" u Smederevu, Kazališna revija Akademije dramske umjetnosti u Zagrebu i mnogim drugim.
Studenti naše katedre: Igor Vuk Torbica, Tara Manić, Maksim Milošević, Milja Mazarak, Rastislav Ćopić, Patrik Lazić, Đorđe Nešović, Nikola Bundalo, Simo Đukić, Ana Janković, Nemanja Mijović samo su neki od mnogih studenata koji su tokom studija osvajali značajne nagrade na festivalima u zemlji i svetu.
Njihove predstave: „Pokojnik", „Bog masakra", „Ukalupljivanje – tragedija loptanja u Srba", „Ko još jede hleb uz supu?", „Jedna ruža je procvetala", „Krmeći kas", „Pošto gvožđe", „Antigona", „Ovde je lepo - sečem drvo, jedem pasulj", "Lux in tenebris", "Tamo gde pevaju", "Jedanaest potkošulja", „Prozor", „Tiho tiše", „Psihoza 4.48" osvajale su Nagrade za najbolju režiju, predstavu ili druge značajne nagrade na navedenim i mnogim drugim festivalima.
Dodatne informacije o radu studenata Katedre za Pozorišnu režiju, godišnjim ispitnim predstavama i vežbama, redovno se ažuriraju na sajtu FDU kao i na Facebook i Instagram stranicama katedre.
.jpg)
